در ایران قدیم، خوردنی‌ها غذای تن بودند و شنیدنی‌ها غذای جان و روان؛ یا همان‌طوری که هر چیزی را نمی‌خوردند، به هر صحبت و صدایی هم گوش نمی‌کردند. هم غذا و هم موسیقی، هر دو حلال و حرام داشتند و زندگی هم حساب و کتاب داشت.
ایرانیان‌باستان نواها را به 2گروه خوش (اهورایی و نیک) و دوش (اهریمنی و بد) تقسیم کرده بودند. ایزد سروش، پیام‌آور راستی و نوای خوش بود و نوای خوش‌اش به گوش هر کسی نمی‌رسید. به قول حافظ «گوش نامحرم نباشد جای پیغام سروش».
بد نیست بدانید
ایرانیان باستان از آغازگران موسیقی و نوای خوش در جهان بودند.
نخستین سازها از سنگ، چوب، نی، استخوان، پوست و روده چهارپایان ساخته می‌شد.
یک متن پهلوی به نام «خسرو قبادان و ریدگی» نشان می‌دهد که موسیقی و نوازندگی هم در برنامه درسی کودکان ایرانی زمان ساسانی وجود داشته.
باربد، نکیسا، رامتین و سرکش از موسیقی‌دانان زمان ساسانی بوده‌اند.
از سرود و نوای خوش برای درمان دردها و بیماری‌ها هم استفاده می‌کردند. مراسم «زار» در مناطق جنوبی ایران بازمانده این سنت باستانی است.
در زمان بهرام - پادشاه ساسانی که ایرانیان به خاطر مردمداری و اخلاق نیکش بسیار او را دوست داشتند - آن‌قدر مردم به موسیقی علاقه داشتند که تعداد موسیقی‌دانان ایرانی پاسخگوی نیاز کشور نبود و به همین علت گروه بزرگی از موسیقی‌دانان هندی به ایران آمدند که بعدها به نام لولی یا لوری مشهور شدند. حافظ: فغان کاین لولیان شوخ شیرین کار شهر آشوب / چنان بردند صبر از دل که ترکان خوان یغما را.
بسیاری از دانشمندان، ادیبان و شاعران ایران قدیم با موسیقی هم آشنایی داشتند.
ابوحفص سغدی، رودکی، حافظ و... موسیقی‌دان هم بوده‌اند و بسیاری از اشعار خود را هماهنگ با دستگاه‌های موسیقی ایرانی نوشته‌اند؛ به همین دلیل است که هنوز بعد از گذشت چند قرن، هر خواننده‌ای که اشعار آنها را می‌خواند، انگار که آهنگ، تر و تازه و امروزی است.
فارابی، هم موسیقی‌دان بوده و هم مخترع ساز. مهم‌ترین اثر او در این زمینه، کتاب «موسیقی کبیر» است. صفی‌الدین ارموی، زریاب و اسحق موصلی نیز از دیگر موسیقی‌دانان بزرگ ایران پس از اسلام‌اند.
نغمه‌های سفالی
مجسمه نوازنده سفالی که از زیگورات چغازنبیل خوزستان به دست آمده و یک گردنبند هلالی هم به گردن آویخته. این مجسمه متعلق به هزاره دوم قبل از میلاد است.
آوازخوان باستانی
این هم مجسمه سفالی یک طبال ساسانی که در شهر باستانی شوش پیدا شده و از گردی لب‌هایش پیداست که دارد شعر و سرودی هم می‌خواند.
ساز و نوای نوروز
این هم ساز نوروز در تاجیکستان است. تاجیکان نوروز را در بیرون از خانه با شکوه بسیار جشن می‌گیرند. راستی این سازها را در مراسم و جشن‌های مختلفی که در حرم امام رضا(ع) اجرا می‌شود، به یاد دارید؟ مثل همین مراسم است؛ فقط به جای دایره، طبل می‌زنند تا طنین بیشتری ایجاد کند.
نت‌ها و دیگ‌ها
دیگ بازی یک رقص آیینی است که هنوز در گیلان، مازندران، آذربایجان و قفقاز در مراسم سنتی عروسی زنده است و در متن پهلوی «خسرو قبادان و ریدگی» هم از آن نام برده شده. از قدیمی‌ترین سازهای ضربی بشر همان دیگ‌های آشپزی بوده که در مراسم و جشن‌های سنتی پشت آن ضرب می‌گرفتند. راستی، فیلم «دلشدگان» علی حاتمی را دیده‌اید؟ این داستان را به زیبایی به تصویر کشیده. این مهر ساسانی، دیگ بازی را به تصویر کشیده.
نغمه و تصویر خوش
یک برگ از آثار مانوی که از ترفان چین به‌دست آمده و از قدیمی‌ترین اسناد مکتوب موسیقی دوران ساسانی است، نوازنده‌ای را در حال زدن سازی شبیه عود یا بربط نشان می‌دهد. متن زیر این مینیاتور، به خط سغدی است. سغد همان سرزمینی است که زادگاه رودکی شاعر موسیقی‌دان ماست.
پازل چنگ نواز
چنگ‌نواز ساسانی که از ویرانه‌های کاخ ساسانی بیشاپور فارس به دست آمده. این تصویر از کنار هم گذاشتن تکه‌های کوچک و ریز کاشی ایجاد شده که باستان‌شناسان به آن سرامیک می‌گویند و مثل پازل‌های امروزی است.
معماری ویژه موسیقی
اتاق موسیقی کاخ عالی‌قاپوی اصفهان که شبیه اتاق‌های استودیوهای موسیقی امروزی، دیوارهایش آکوستیک است. طراحی علمی این سقف و دیوارها به پخش مناسب و اکوی صدای ساز نوازندگان دربار صفوی کمک می‌کرد و موسیقی را در تمام سالن به خوبی پخش می‌کرد.
جای خالی دست‌ها
قدیمی‌ترین چنگ جهان که در خرابه‌های شهر باستانی اور -از شهرهای بین النهرین- به دست آمده و به چنگ اور مشهور است.
